रेल्वे अर्थसंकल्पाचा इतिहास

  • देशाच्या विकासामध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान देणाऱ्या रेल्वेचा अर्थसंकल्प यापुढे स्वतंत्रपणे न मांडण्याच्या ऐतिहासिक निर्णयावर केंद्रीय मंत्रिमंडळाने २१ सप्टेंबर रोजी शिक्कामोर्तब केले.
  • नवी दिल्ली येथे झालेल्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत रेल्वे अर्थसंकल्प स्वतंत्रपणे न मांडता त्याचा समावेश केंद्रीय अर्थसंकल्पात करण्यास मंजूरी दिली.
  • केंद्रीय रेल्वेमंत्री सुरेश प्रभू यांनी रेल्वे अर्थसंकल्प सामान्य अर्थसंकल्पामध्ये विलीन करण्याची मागणी केली होती.
  • दोन्ही अर्थसंकल्प विलीन करण्याच्या प्रक्रियेवर अर्थमंत्रालयाने पाच सदस्यीय समिती नियुक्त केली होती.
  • सर्वसाधारणपणे २५ फेब्रुवारीला रेल्वे अर्थसंकल्प, २६ तारखेला आर्थिक सर्वेक्षण आणि २८ फेब्रुवारी रोजी अर्थसंकल्प सादर करण्याची प्रथा अनेक वर्षांपासूनची आहे.
  • केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या या निर्णयामुळे ९२ वर्षांची ही परंपरा २०१७पासून खंडित होणार आहे.
  • यामुळे रेल्वेच्या विद्यमान रचनेत आणि कार्यपद्धतीत काहीही बदल होणार नाही. रेल्वेच्या स्वायत्ततेवर या विलीनीकरणाचा काहीही परिणाम होणार नाही.
  • यापुढे अर्थमंत्री सर्वसाधारण अर्थसंकल्पासोबतच रेल्वे अर्थसंकल्पातील तरतुदींची, नव्या रेल्वेगाड्यांची व भाडेवाढीची माहिती यापुढे देणार आहेत.
  • केंद्राच्या या निर्णयामुळे रेल्वे अर्थसंकल्प आता इतिहासजमा झाला आहे. या अर्थसंकल्पाविषयीची काही मनोरंजक माहिती…
  • भारतात पहिली रेल्वे: १८५३मध्ये मुंबई-ठाणे दरम्यान पहिली रेल्वे धावली.
  • पहिला रेल्वे अर्थसंकल्प: दहा सदस्यांच्या अॅकवर्थ समितीच्या शिफारशीनंतर रेल्वे अर्थसंकल्प सर्वसाधारण अर्थसंकल्पातून वेगळा करण्यात आला आणि १९२४पासून तो स्वतंत्रपणे मांडण्यात येऊ लागला.
  • घटनेतील तरतुदी: दर वर्षी लोकसभेत घटनेच्या कलम ११२ व २०४ अंतर्गत रेल्वे अर्थसंकल्प मांडला जातो.
  • रेल्वे अर्थसंकल्पाचे थेट प्रक्षेपण: २४ मार्च १९९४ पासून रेल्वे अर्थसंकल्पाचे थेट प्रक्षेपण सुरू झाले.
  • स्वतंत्र भारताचे पहिले रेल्वेमंत्री: देशाला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर जॉन मथाई यांनी पहिल्यांदा रेल्वेमंत्रीपदाची जबाबदारी सांभाळली.
  • स्वतंत्र भारताचा पहिला रेल्वे अर्थसंकल्प नोव्हेंबर १९४७ मध्ये रेल्वेमंत्री जॉन मथाई यांनी सादर केला. 
  • देशाच्या पहिल्या महिला रेल्वेमंत्री: सध्याच्या पश्चिम बंगालच्या मुख्यमंत्री ममता बॅनर्जी या देशाच्या पहिल्या महिला रेल्वेमंत्री होत्या.
  • लोकसभेत सर्वाधिक वेळा रेल्वे अर्थसंकल्प मांडणारे: लोकसभेच्या माजी अध्यक्षा मीरा कुमार यांचे वडील जगजीवन राम यांनी सर्वाधिक सातवेळा रेल्वे अर्थसंकल्प मांडला.

आतापर्यंतचे रेल्वेमंत्री
क्र. रेल्वेमंत्री क्र. रेल्वेमंत्री
१. एन. गोपालस्वामी अय्यंगार २. जगजीवनराम
३. पन्नामपल्ली गोविंद मेनन ४. लाल बहादुर शास्त्री
५. टी. ए. पै ६. के. हनुमंतपय्या
७. कमलापती त्रिपाठी ८. ललितनारायण मिश्रा
९. एबीए गनीखान चौधरी १०. मधू दंडवते
११. जनेश्वर मिश्र १२. जॉर्ज फर्नांडिस
१३. लालूप्रसाद यादव १४. मल्लिकार्जुन खर्गे
१५. नितीशकुमार १६. सी. के. जाफर शरीफ
१७. एच. सी. दसप्पा १८. स्वर्णसिंग
१९. सी. एम. पुनाचा २०. एस. के. पाटील
२१. गुलजारीलाल नंदा २२. राम सुभाग सिंग
२३. प्रकाशचंद्र सेठी २४. केदारनाथ पांडे
२५. मोहसिना किडवाई २६. बन्सीलाल
२७. रामविलास पासवान २८. माधवराव शिंदे
२९. सी. पी. जोशी ३०. पवनकुमार बन्सल
३१. ममता बॅनर्जी ३२. मुकुल रॉय
३३. राम नाईक ३४. दिनेश त्रिपाठी
३५. सदानंद गौडा ३६. सुरेश प्रभू (विद्यमान)

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:

टिप्पणी पोस्ट करा